Nalazi na rubu Bjelajskog polja. Sa ceste Bosanski Petrovac- Bihać u Vrtočama se skreće na put ka Kulen Vakufu, a sa tog puta na lokalni put do sela Bjelaj. Grad je smješten na sjevernom pobrđu planine Osječenice koje okružuje Bjelajsko polje sa zapadne strane. Područje oko samog grada je nenaseljeno i pusto.
Stari grad Bjelaj (Bilaj) dobio je ime po bjelini (bijeloj ili biloj boji) kojom se isticao iznad Bjelajskog polja. Mnogi gradovi u Bosni i Hercegovini u svom imenu sardžavali su tu odrednicu, kao Biograd (Akhisar), Biograci i mnogi drugi.
Grad se prvi put spominje u pisanim izvorima 1495. godine. Godine 1528., po osvajanju Jajca, osmanske čete su se razasule u krajevima današnje sjeverozapadne Bosne. Pod Bjelajem (Bijajem) ih je potukla vojska pod komandom bana Ivana Karlovića i braće Vuka i Krste Frankopana. Između 1530-1537 godine Bjelaj (Bilaj) je potpao pod osmansku vlast. Pripao je bosanskom sandžaku, vilajetu i kadiluku Neretva.
Već 1540. godine spominje se prvi put nahija Bjelaj, a nešto kasnije spominje se kao nahija Bjelaj-Blagaj, ali ubrzo potpada kod kadiluk Kamengrad, koji se spominje kao kadiluk u bosanskom ili kliškom sandžaku. U gradu Bjelaju (Bilaju) je bila stalna posada pod zapovjedništvom dizdara. Zabilježeno je da je 1577. godine u tvrđavu smještena posada od 370 osmanskih plaćenika. Od 1592. grad se nalazio u sastavu bihaćke kapetanije, a od 18. vijeka u sastavu petrovačke kapetanije.
Cijeli kompleks je smješten na vrhu brijega, na platou koji se proteže u osnovnom pravcu sjever-jug, dugačkom oko 850 m. Plato se dijeli na sjevernu, širu i južnu, užu polovinu koje su podjednako dugačke. Na južnom kraju sjeverne polovine platoa nalazi se Velika gradina, nedovoljno istražen praistorijski lokalitet iz bronzanog i gvozdenog doba.
Južni dio platoa, koji je mnogo uži od sjevernog, je u obliku lingule. Na njegovom sjevernom kraju je neistraženi praistorijski lokalitet Mala gradina. Južno od nje je veliko utvrđenje iz osmanskog i srednjovjekovnog perioda.
Stari grad ima dva dijela: južni srednjovjekovni i sjeverni osmanski dio. Srednjovjekovni grad ima tlocrt nepravilnog pravougaonika dužine preko 40 m (sjever-jug), a širine oko 35 m (istok-zapad). Ulaz u grad nalazi se u sjevernom bedemu. Srednjovjekovni grad je još uvijek dosta dobro sačuvan, dok su od osmanskog obora ostali samo dijelovi zapadnog zida.
U bedemima srednjovjekovnog grada uočene su rupe iz kojih je vađen kamen. Nacionalni spomenik izložen je propadanju usljed zapuštenosti, neodržavanja i nepostojanja odgovarajućeg plana upravljanja.
Više podataka na www.kons.gov.ba
photos by KONS
https://www.bosanskipetrovac.gov.ba
